Τι είναι η συστημική ψυχοθεραπεία;
Στη συστημική ψυχοθεραπεία και θεωρία ως «σύστημα» ορίζεται το σύνολο των στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Παραδείγματα τέτοιων συστημάτων είναι η οικογένεια, ένα ζευγάρι, οι εργαζόμενοι σε μια εταιρία ή οι μαθητές σε μια τάξη. Τα συστήματα διέπονται από συγκεκριμένες ιδιότητες όπως είναι η ομοιόσταση, η αλληλεπίδραση και η κυκλικότητα. Η ομοιόσταση αναφέρεται στις ενέργειες που πραγματοποιούνται από το σύστημα προκειμένου να διατηρήσει την κατάσταση ισορροπίας του όταν παρατηρηθεί απόκλιση από αυτήν. Με τον όρο «αλληλεπίδραση», εννοείται η αλλαγή που επέρχεται σε ολόκληρο το σύστημα αν κάποιο στοιχείο του συστήματος μεταβληθεί. Η συστημική οπτική δεν αναζητά μια σαφή αιτία για ένα πρόβλημα (γραμμικότητα) αλλά βλέπει τη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα συνεχούς αλληλεπίδρασης και ανατροφοδότησης μέσα στο σύστημα (κυκλικότητα). Ο θεραπευόμενος που αντιμετωπίζεται «συστημικά» από τον ψυχολόγο – ψυχοθεραπευτή, γίνεται αντιληπτός μέσα από τα συστήματα σχέσεων στα οποία συμμετέχει, τα μοτίβα διάδρασης που χρησιμοποιεί, καθώς και από τον τρόπο που επιλέγει συνειδητά ή ασυνείδητα να σχετισθεί με άλλους ανθρώπους στον μικρόκοσμο ή τον μακρόκοσμο του.
Οι ρίζες της συστημικής ψυχοθεραπείας
Η συστημική θεωρία αναπτύχθηκε μέσα από την ανάγκη να κατανοηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο αλλά και μέσα από τις σχέσεις και τα περιβάλλοντα στα οποία το άτομο ανήκει. Οι ρίζες της βρίσκονται στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά η ουσιαστική της διαμόρφωση ήρθε τη δεκαετία του 1950 και 1960, επηρεασμένη από τη γενική θεωρία των συστημάτων του Ludwig von Bertalanffy, την κυβερνητική του Norbert Wiener και τις μελέτες επικοινωνίας του Gregory Bateson. Η συστημική ψυχοθεραπεία αναγνωρίζει ότι οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα είναι αποτέλεσμα των δυναμικών που επικρατούν σε οικογενειακές σχέσεις, σχέσεις ζευγαριών ή ακόμα και σε κοινωνικές ομάδες, και συνεπώς, η θεραπεία απαιτεί την αλλαγή αυτών των σχέσεων για να επιτευχθεί η προσωπική βελτίωση. Αυτή η θεώρηση διαφέρει από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας, που συχνά εστιάζουν μόνο στις εσωτερικές αντιφάσεις ή δυσκολίες του ατόμου, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το ευρύτερο περιβάλλον του. Η συστημική ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στο σύστημα και όχι στο άτομο, στοχεύει στην αναζήτηση του «πώς» και όχι του «γιατί» ενώ δίνει μεγάλη σημασία στην επικοινωνία των μελών ενός συστήματος και συχνά, περιλαμβάνει περισσότερα από ένα άτομα στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Πού εφαρμόζεται η συστημική ψυχοθεραπεία;
Η συστημική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά όταν οι σχέσεις μέσα σε μια οικογένεια, ένα ζευγάρι ή μια ομάδα δημιουργούν τριγμούς και τα εμπόδια φαντάζουν απροσπέλαστα. Για παράδειγμα, σε μια οικογένεια όπου τα μέλη έχουν συνεχείς συγκρούσεις, όπως όταν οι γονείς και τα παιδιά δεν μπορούν να συμφωνήσουν για θέματα καθημερινότητας, η συστημική προσέγγιση μπορεί να αναδείξει τα μοτίβα των μελών που συμβάλουν στη διατήρηση του αναφερόμενου προβλήματος. Η θεραπεία εξετάζει τη δυναμική της οικογένειας ως σύνολο και αναγνωρίζει πώς οι εντάσεις μεταξύ των μελών επηρεάζουν τη μεταξύ τους σχέση και επικοινωνία. Αν για παράδειγμα, οι γονείς επικοινωνούν με αυστηρότητα και οι έφηβοι αντιδρούν με απόσυρση, η οικογενειακή θεραπεία βοηθά στην αναγνώριση αυτών των μοτίβων και στη δημιουργία υγιέστερων τρόπων επικοινωνίας που ωφελούν όλη την οικογένεια.
Για τα ζευγάρια, η συστημική ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν υπάρχουν επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις. Ένα ζευγάρι μπορεί να βρίσκεται σε έναν φαύλο κύκλο, όπου ο ένας αντιδρά με απόσταση και ο άλλος με υπερβολική ανάγκη για επικοινωνία, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι οι αντιδράσεις τους ενδέχεται να τροφοδοτούν το πρόβλημα. Για παράδειγμα, αν ένας από τους συντρόφους έχει την τάση να απομακρύνεται συναισθηματικά όταν υπάρχουν διαφωνίες, ενώ ο άλλος προσπαθεί να επιλύσει άμεσα τα πάντα, το αποτέλεσμα είναι ότι ο πρώτος νιώθει πιεσμένος και απομακρύνεται ακόμα περισσότερο, ενώ ο δεύτερος νιώθει ότι αγνοείται. Η συστημική ψυχοθεραπεία βοηθά το ζευγάρι να αναγνωρίσει αυτούς τους κύκλους και να βρει νέους τρόπους να επικοινωνεί και να επιλύει τα προβλήματά του. Στις ομάδες, η συστημική προσέγγιση χρησιμοποιείται συχνά όταν υπάρχουν προβλήματα συνεργασίας ή επικοινωνίας. Για παράδειγμα, σε έναν επαγγελματικό χώρο, αν μια ομάδα έχει δυσκολία να συνεργαστεί λόγω αλληλοαντιφάσεων ή διαφορετικών προσεγγίσεων, η συστημική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστούν οι υποκείμενοι λόγοι που δημιουργούν αυτές τις συγκρούσεις. Αν κάποια μέλη της ομάδας αισθάνονται ότι δεν ακούγονται ή δεν τους δίνονται αρκετές ευκαιρίες να συμμετάσχουν και άλλα μέλη έχουν την τάση να επιβάλλονται, η θεραπεία βοηθά την ομάδα να κατανοήσει πώς οι δυναμικές τους επηρεάζουν την απόδοση και να αναπτύξει στρατηγικές για καλύτερη συνεργασία και επικοινωνία.
Ποια είναι τα οφέλη της συστημικής προσέγγισης;
Η συγκεκριμένη μορφή ψυχοθεραπείας προσφέρει πολλά οφέλη, όχι μόνο για τα άτομα που τη βιώνουν, αλλά και για τις οικογένειες και τις σχέσεις γενικότερα. Ένα από τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα είναι ότι βοηθά στην ενδυνάμωση των σχέσεων. Όταν τα άτομα κατανοούν πώς οι συμπεριφορές τους επηρεάζουν το ευρύτερο σύστημα, γίνονται πιο ικανά να βελτιώσουν την επικοινωνία τους και να μειώσουν τις εντάσεις. Έτσι, η συστημική προσέγγιση προσφέρει έναν τρόπο για να δημιουργηθούν πιο θετικές και υποστηρικτικές σχέσεις, είτε πρόκειται για οικογένειες που έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία, είτε για ζευγάρια που προσπαθούν να ξεπεράσουν τα προβλήματα τους. Παράλληλα, επιτρέπει στους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους, αλλά και τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τους γύρω τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για άτομα που αισθάνονται “παγιδευμένα” σε αρνητικά μοτίβα συμπεριφοράς ή σε σχέσεις που δεν τους εξυπηρετούν πια. Η θεραπεία τους βοηθά να δουν τις σχέσεις τους με νέο τρόπο και να βρουν πιο υγιείς και υποστηρικτικούς τρόπους αλληλεπίδρασης.
Για τις οικογένειες, η συστημική προσέγγιση προσφέρει τη δυνατότητα να αποκατασταθούν οι σχέσεις και να επαναδημιουργηθούν υγιείς δυναμικές. Σε περιπτώσεις όπου τα μέλη της οικογένειας αισθάνονται απομονωμένα ή σε συνεχή σύγκρουση, η θεραπεία παρέχει τα εργαλεία για να κατανοήσουν τις ανάγκες του καθενός και να επικοινωνήσουν με περισσότερη ενσυναίσθηση και αμοιβαίο σεβασμό.
Η «πρόσκληση» της συστημικής ψυχοθεραπείας
Εν κατακλείδι, η συστημική ψυχοθεραπεία είναι μια μέθοδος που απαιτεί από τον θεραπευόμενο να προσεγγίσει τα συναισθήματά του και τα βιώματά του με ειλικρίνεια, να τα αποδεχτεί και να τα κατανοήσει σε βάθος. Αντί να επικεντρώνεται μόνο στη συμπεριφορά και τα εξωτερικά σημάδια των προβλημάτων, τον προσκαλεί να κατανοήσει την εσωτερική του κατάσταση και τον τρόπο που τα συναισθήματα και οι σχέσεις του επηρεάζουν τη ζωή του. Αυτή η διαδικασία βοηθά τον θεραπευόμενο να ανακαλύψει τη δική του δύναμη για θεραπεία και ανάκαμψη, προσφέροντας ουσιαστική λύση και ανακούφιση από τα προβλήματα που τον απασχολούν. Είναι μια πορεία αυτογνωσίας και ενδυνάμωσης, όπου η ειλικρίνεια και η αποδοχή του εαυτού είναι τα κλειδιά για την πραγματική αλλαγή.
Η συστημική ψυχοθεραπεία μπορεί να σας προσφέρει τα εργαλεία για να ανακαλύψετε νέους τρόπους σκέψης και αλληλεπίδρασης. Ένας επαγγελματίας ψυχολόγος/ψυχοθεραπευτής είναι σημαντικός συνοδοιπόρος στο ταξίδι της προσωπικής σας εξέλιξης. Γι’ αυτό μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με έναν επαγγελματία και να λάβετε πληροφορίες για τον τρόπο που πραγματοποιούνται οι συνεδρίες συστημικής ψυχοθεραπείας. Το πρώτο βήμα προς την αλλαγή ξεκινά με την απόφαση να φροντίσετε τον εαυτό σας και τις σχέσεις σας!
