Η εφηβική ηλικία: Ένα ταξίδι αλλαγής για το σώμα, το νου και τις σχέσεις
Η εφηβική ηλικία είναι μια περίοδος όπου μοιάζει σαν να φυσάει πολύ δυνατός αέρας καθώς ο/η έφηβος/η καλείται να αντιμετωπίσει μεγάλες φυσικές, συναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές αλλαγές. Στην περίοδο αυτή, οι έφοιβοι/ες βιώνουν αλλεπάλληλες μεταβάσεις σε μια προσπάθεια να δομήσουν την ατομική τους ταυτότητα. Είναι το στάδιο όπου ο/η έφηβος/η αρχίζει να εξερευνά τον κόσμο ως ανεξάρτητο άτομο, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να παραμείνει συνδεδεμένο με την οικογένεια και τις βασικές σχέσεις της ζωής του. Το σώμα αλλάζει, το πρόσωπο αποκτά νέα χαρακτηριστικά, οι ορμόνες αυξάνονται και επηρεάζουν έντονα τη διάθεση και τις αντιδράσεις.
Οι έφηβοι/ες ακροβατούν συνεχώς σε ένα τεντωμένο σχοινί μεταξύ αυτονομίας και εξάρτησης από την οικογένεια.
Οι αλλαγές δεν είναι μόνο εξωτερικές. Το σώμα του/ης εφήβου/ης γίνεται πεδίο εμπειριών που επηρεάζουν την εικόνα εαυτού, την αυτοεκτίμηση και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Καθώς ο εγκέφαλος αναπτύσσεται, αλλάζει και ο τρόπος σκέψης. Η ανάγκη να ανήκουν σε μια ομάδα, όπου θα γίνονται αποδεκτοί/ες είναι τώρα πιο επιτακτική από ποτέ ενώ παράλληλα το βλέμμα τους αναζητά τη γονεϊκή παρουσία και ασφάλεια. Σε αυτό το πλαίσιο, η ψυχοθεραπεία για εφήβους/ες μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην υποστήριξη αυτής της πολυδιάστατης ανάπτυξης.
Πιθανοί κίνδυνοι και η αγωνία των γονέων
Κατά την εφηβική ηλικία μπορεί να προκύψουν σημαντικά προβλήματα που μπορεί να αφορούν τον ψυχισμό του/ης εφήβου/ης, τις σχέσεις του/ης με τους Σημαντικούς Άλλους ή ακόμα και την συμπεριφορά του/ης. Συνήθως, σε αυτήν την ηλικιακή περίοδο, οι γονείς παρατηρούν μια έντονη μεταστροφή στην συμπεριφορά του/ης εφήβου/ης που μπορεί να εκφράζεται μέσα από την ανάγκη του/ης για απόσυρση, αδιαφορία, σύγκρουση μαζί τους ή και επιθετικότητα/παραβατικότητα. Η συμπτωματολογία των εφήβων, η οποία συχνά περιλαμβάνει αγχώδεις διαταραχές, καταθλιπτικά συμπτώματα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής ή/και ψυχοσωματικά συμπτώματα, κρύβει, σχεδόν πάντα, βασικές συναισθηματικές ανάγκες, οι οποίες παραμένουν ακάλυπτες και μέσω των συμπτωμάτων τους οι έφηβοι/ες προσκαλούν τους γονείς τους να τις αφουγκραστούν.
Οι γονείς, σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως νιώθουν αμηχανία, ενοχή, απόγνωση και ανημπόρια να διαχειριστούν την «καυτή πατάτα» που τους πετάει το παιδί, η κοινωνία, το σχολείο. Η επικοινωνία δυσκολεύει, η σχέση γονέα-εφήβου/ης βιώνει έντονους κλυδωνισμούς και η εμπιστοσύνη καταρρέει. Όμως, ο/η έφηβος/η λαμβάνει σημαντικά οφέλη από αυτή τη προσπάθεια διαφοροποίησης, όσο κι αν αυτή η διαφοροποίηση δημιουργεί μια πρόσκαιρη «κρίση» στη δομή και την καθημερινότητα της οικογένειας. Για τον/ην έφηβο/η είναι ζωτικής σημασίας να συγκρουστεί και να απορρίψει αυτό που μέχρι πρότινος αποδεχόταν, αποκτώντας έτσι τις δεξιότητες εκείνες που θα τον/ην βοηθήσουν να χαράξει τη δική του/ης μοναδική πορεία.
Οι γονείς χρειάζεται να θυμούνται, πως ο/η έφηβος/η δεν απορρίπτει τους ίδιους τους γονείς του/ης ως πρόσωπα αλλά απορρίπτει την γονεϊκή ιδέα και ό,τι αυτοί πρεσβεύουν ώστε, σε μεταγενέστερο χρόνο, να την επαναδομήσει σε ένα νέο πλαίσιο.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας
Η ψυχοθεραπεία για εφήβους/ες μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορες προσεγγίσεις, ανάλογα με τις ανάγκες του/ης νέου/ας και του περιβάλλοντός του/ης. Η συστημική ψυχοθεραπεία βλέπει τον/ην έφηβο/η ως μέλος ενός ευρύτερου συνόλου – οικογένεια, σχολείο, παρέες συνομηλίκων – και βοηθά στην κατανόηση των ρόλων και των αλληλεπιδράσεων που ενισχύουν ή εμποδίζουν την προσωπική του/ης εξέλιξη. Ο/η ψυχοθεραπευτής/τρια δεν εστιάζει μόνο στον/ην έφηβο/η, αλλά εργάζεται παράλληλα και με την οικογένεια, ενισχύοντας τη συναισθηματική σύνδεση και την ουσιαστική επικοινωνία. Στόχος της συστημικής ψυχοθεραπείας είναι να διευκολύνει τις διαπραγματεύσεις που λαμβάνουν χώρα εντός του/ης εφήβου/ης και να ενδυναμώσει τους γονείς απέναντι στο γονεϊκό τους ρόλο και την κατανόηση των συναισθηματικών αναγκών των παιδιών τους.
Σε αντίθεση με πιο ατομικιστικές προσεγγίσεις, η συστημική ψυχοθεραπεία για εφήβους/ες δίνει έμφαση στο πώς η οικογένεια, οι φίλοι και το σχολικό περιβάλλον επηρεάζουν τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του/ης εφήβου/ης. Το σύμπτωμα δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως πρόβλημα προς επίλυση, αλλά ως μήνυμα που αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο για τη δυναμική του συστήματος στο οποίο ανήκει. Με τη συμμετοχή της οικογένειας, ενισχύεται η σχέση εμπιστοσύνης και η επικοινωνία, δημιουργώντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον αλλαγής. Η ευελιξία της συστημικής μεθόδου επιτρέπει την προσαρμογή της θεραπείας στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε περίπτωσης. Έτσι, στη συστημική ψυχοθεραπεία εφήβων δεν μιλάμε για μια «θεραπεία προβλημάτων» αλλά για έναν χώρο εξέλιξης, ενδυνάμωσης και αυτονόμησης του/ης εφήβου/ης. Μέσα σε ένα ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο, ο/η νέος/α μαθαίνει να ακούει τον εαυτό του/ης, να εκφράζεται, να κατανοεί τους άλλους και να παίρνει αποφάσεις για τη ζωή του/ης.
Πότε να ζητήσετε βοήθεια από επαγγελματία
Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίσουμε ποια συμπεριφορά ανήκει στις «φυσιολογικές δυσκολίες» της εφηβείας και ποια αποτελεί ένδειξη για κάτι βαθύτερο. Ωστόσο, είναι σημαντικό ο γονέας να παρέμβει άμεσα ζητώντας επαγγελματική βοήθεια και καθοδήγηση όταν παρατηρήσει κάποια σημάδια που τον ανησυχούν ή η συμπεριφορά του/ης εφήβου/ης φτάνει στο σημείο να γίνεται επικίνδυνη για τον/ην ίδιο/α ή τους άλλους γύρω του/ης:
- Απότομες μεταπτώσεις στη διάθεση που διαρκούν εβδομάδες
- Απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους
- Επιθετική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
- Παραβατική συμπεριφορά (κλοπές, χρήση ουσιών, εκφοβισμός άλλων)
- Διαταραχές ύπνου και διατροφής
- Αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο
- Εκφράσεις απελπισίας ή αυτοκτονικού ιδεασμού
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία για εφήβους/ες είναι μια ουσιαστική επένδυση στην ψυχική υγεία του παιδιού σας. Δεν είναι σημάδι αδυναμίας αλλά αντίθετα, ένδειξη υπευθυνότητας και φροντίδας – τόσο από τον/ην ίδιο/α τον/ην έφηβο/η, όσο και από το οικογενειακό του/ης σύστημα.
Κάτι από εμένα για εσάς…
Η εφηβεία είναι μια φυσική αλλά και πολυδιάστατη διαδικασία. Ο/Η κάθε έφηβος/η είναι μοναδικός/η, όπως και η οικογένειά του/ης. Όταν το άγχος, η ανασφάλεια ή η απομόνωση επισκιάζουν την καθημερινότητα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχει βοήθεια.
Η ψυχοθεραπεία για εφήβους/ες προσφέρει τον κατάλληλο χώρο για να στηριχθεί η εσωτερική δύναμη και το δυναμικό κάθε νέου ανθρώπου. Ενισχύει τη σύνδεση με τον εαυτό και τους άλλους και δημιουργεί το έδαφος για μια υγιή ενήλικη ζωή, με νόημα, σχέσεις και αυτογνωσία.
